راهکارهای درمان عدم تمرکز درکودکان

تربیت کودک از همان لحظه ی تولدآغاز می شود و والدین از همان ابتدا در برخورد با نوزاد خود با چالش های زیادی رو به رو می شوند. توجه به اختلالات و سلامت روانی و ذهنی کودک یکی از عمده ترین مسائلی است که والدین جامعه ی امروز با آن دست و پنجه نرم می کنند.

در این راستا بعضی از والدین کودکان ۴ یا ۵ ساله از عدم توانایی فرزندشان در انجام کارهای شخصی، شرکت در فعالیت های گروهی، عدم توجه به حرف والدین، پرخاشگری و… شکایت دارند. یحتمل این گونه کودکان در بدو ورود به مدرسه نیز مشکلاتی از قبیل عدم تمرکز حواس در کلاس درس و انجام تکالیف و در نتیجه اختلال یادگیری خواهند داشت. از آن جایی که فرآیند یادگیری بدون تمرکز حواس و توجه لازم، نمی‌تواند انجام پذیرد، لذا این فرزندان علی‌رغم این که از ظرفیت هوشی متوسط یا بالاتر برخوردارند، صرفا به واسطه دامنه ی توجه اندکی که دارند، قادر نیستند به گونه‌ای که انتظار می‌رود توفیقات چندانی در یادگیری مطالب و پیشرفت تحصیلی داشته باشند.

همچنین این کودکان معمولا به علت شلوغی و بر هم زدن نظم کلاس در مدرسه مشکل ایجاد می کنند و اغلب اوقات توسط مربیان سرزنش می شوند در خانه نیز وضع آن ها بهتر نیست. عدم تمرکز در کودکان یکی از مسائلی است که اکثر خانواده‌ها در مقاطع زمانی مختلف ممکن است با آن روبه‌رو شوند و اطلاع از دلایل عدم تمرکز در کودکان و راه‌های درمان آن می‌تواند کمک شایانی را به خانواده‌ها کند که در این مقاله به آن ها می پردازیم.

علائم کودکان و دانش آموزان دارای اختلال توجه

تمرکز به معنی توانایی توجه روی موضوعی مشخص و رساندن عوامل حواس پرتی به حداقل ممکن می باشد. “اختلال در توجه یا عدم تمرکز” یکی از شایع ترین اختلالات فکری کودکان و دانش آموزان سنین ابتدایی می باشد و شروع آن در بین کودکان عمدتا قبل از سن ۷ سالگی قابل مشاهده است و به موجب این اختلال  بسیاری از والدین و معلمان مدارس احساس نگرانی خود را از کم توجهی یا بی‌توجهی بعضی از کودکان اعلام داشته و درخواست مشاوره روانشناسی، راهنمایی و کمک داشته اند. پدیده کم توجهی یا اختلال کمبود توجه، توصیف وضعیت کودکانی است که از در مواقع مختلف، از خود بی توجهی، زودبرانگیختگی و بیش فعالی نشان می دهند.

بی توجهی کودک در صورت احراز حداقل ۳ مورد از موارد زیر تشخیص داده می شود:

• در اغلب مواقع در تمام کردن کارهایی که خود شروع نموده است، با شکست و ناکامی مواجه می شود.
• غالبا به نظر می‌رسد که به موضوع مورد نظر گوش نمی‌دهد.
• از توجه به جزئیات ناتوان است.
• همواره به آسانی آشفته و دچار حواس پرتی می‌شود.
• در تمرکز حواس روی تکالیف مدرسه و یا کارهایی که نیاز به توجه جدی دارند، با مشکل مواجه است.
• در انجام فعالیت های مربوط به بازی نیز با مشکل رو به رو می شود.
• در بیشتر مواقع وسایل خود را گم می کنند

زود برانگیختگی کودک با دارا بودن حداقل ۳ مورد از موارد زیر قابل تشخیص خواهد بود:

• اغلب قبل از فکر کردن کاری را شروع می‌کند.
• به طور افراطی از یک فعالیت به فعالیت دیگری مشغول می شود.
• بدون آن که از نظر شناختی اختلالی داشته باشد، در نظم دادن به کار به سختی عمل می کند.
• نیاز به نظارت و سرپرستی مداوم دارد.
• مدام در کلاس درس فریاد می‌کشد.
• تحمل رعایت نوبت در بازی ها و فعالیت های گروهی را ندارد.

هم چنین در صورت داشتن حداقل ۲ مورد از موارد ذیل می توان بیش فعالی کودک را تایید کرد.

• مرتب این طرف و آن طرف دویده، ازمکان های مختلف بالا می‌رود.
• نمی‌تواند آرام و ساکت بنشیند و مرتبا بی قراری و ناآرامی از خود نشان می‌دهد.
• قادر نیست برای مدتی در جای ثابت بنشیند.
• به هنگام خواب نیز مرتب به این طرف و آن طرف می‌چرخد.
• همیشه در حال حرکت و انجام کاری است.
• غالبا بازی ها و فعالیت هایش پر سر و صدا است.
• زیاد صحبت می کند.

اگر چه اختلال کمبود توجه عمدتا با رفتار زیاده فعالی همراه است، اما این اختلال می‌تواند همراه با بیش فعالی و یا بدون آن مورد تشخیص واقع شود. نظر به این مطلب نباید به هرگونه پرتحرکی کودکان برچسب بیش فعالی زد؛ به عنوان مثال کودک ۴ یا ۵ ساله کمتر می تواند بنشیند یا قرار داشته باشد و ترجیح می دهد دائما جست و خیز کند واگر این بالا و پایین پریدن ها که به خیال پدر و مادر شلوغ کاری و شیطنت است اتفاق نیفتد، مغز کودک تکامل نخواهد یافت! این موضوع به قدری حائز اهمیت است که ایجاب می کند، تفاوت یک کودک کم توجه با یک کودک بیش فعال کاملا مشخص شود.

تفاوت کودک بیش فعال و کم توجه:

علائم بیش فعالی یک کودک برای یک روانشناس یا روانپزشک کاملا مشهود است. نداشتن مهارت های لازم در برقراری ارتباط‌ های اجتماعی با دیگران، برهم زدن بازی های دیگران، پرحرفی و کم طاقت بودن از ویژگی های کودک بیش فعال است. چنین کودکی علاوه بر توجه نکردن به محیط اطراف، گیج، خشمگین و پرخاشگر است و توانایی انجام صحیح هیچ کاری را ندارد. لذا تنبیه شده و این تنبیه ها بر خشم و پرخاشگری اش می افزاید. کودک بیش فعال هم چنین پرسش های نا به جای زیادی مطرح می کند و بسیاری از کارهایش تکراری است.

متاسفانه امروزه بیش فعالی در میان خانواده ها باب شده و در ازای هر گونه جنب و جوش فرزندانشان به دکترمراجعه کرده و یا طلب دارو می کنند! اما باید گفت که هرکم حواسی یا شیطنت یا کم تمرکزی، حاکی از بیش فعالی نیست و نباید به ان نسبت داد.

از نظر تشخیص، باید علائم ذکر شده حداقل در دو محیط مانند منزل و مدرسه وجود داشته باشند وارائه معلم از وضعیت کودک در کلاس ضروری است. این مساله از این نظر حائز اهمیت است که باید کودکان پرتحرکی را که در خانه، والدین عملا کنترل خوبی بر آن ها ندارند و سیستم خانواده فاقد انضباط کافی برای کنترل فرزندان می باشند، از کودکان پرتحرک تشخیص داد. چه بسا در برخی موارد چنین مشکلاتی در مدرسه برای کودک مشاهده نمی شود و مسائل کودک فقط مربوط به خانه می باشد. در این صورت احتمال می رود که کودک دچار اختلال رفتاری ناشی از عدم کنترل کافی و موثر والدین باشد.

---

عوامل ایجاد کننده کم توجهی در کودکان:

 پژوهش های انجام یافته حاکی از آن است که احتمالا عواملی نظیر عامل ژنتیکی، شرایط قبل از تولد (دوران بارداری) و یا شرایط خاص زیستی (بدنی) فردی می‌تواند موجب بروز این اختلال شود. همچنین عدم توجه کودک روی مسائل می تواند ناشی از مشکلات جسمانی مانند تیروئید یا کم خونی باشد؛ تغذیه نامناسب و رژیم های غذایی حاوی شکر و رنگ های خوراکی و مصرف نوشیدنی های کافئین دار نیز از عوامل ایجاد کننده این اختلال هستند.

هر چند تاثیر دقیق رژیم غذایی به طور علمی ثابت نشده است؛ اما به طور تجربی دیده شده کودکانی که مصرف خوراکی های غیر مجاز در آن ها بیشتر است، بیشتر دچار اختلال حواس و پرتحرکی های ناشی از آن می شوند. در تکمیل این موضوع باید گفت که معمولا در خانواده هایی یکی از فرزندان به این اختلال مبتلاست، بروز آن در خواهران و برادران کودک دو برابر می گردد. 

 با در نظر گرفتن تمامی این موارد باید گفت که علت عمده ایجاد این نقیصه در کودکان به محیط خانواده و رفتار والدین باز می گردد. برای مثال خانواده های متشنج و با درگیری زیاد، کودکانی کم حواس پرورش می دهند. در مقابل خانواده هایی که بیش از اندازه بر رفتار فرزندان نظارت می کنند هم باعث ناتوانی کودک در تمرکز کردن می شوند.

هر چند که حدی از نظارت والدین بر کودک مجاز و حتی لازم است؛ اما گاهی اوقات کار به جایی می رسد که پدر و مادر حتی در بازی بچه دخالت می کنند، مدام برای کودک قانون وضع کرده و به نام راهنمایی کردن، سخنان خود را به او تحمیل می کنند. انتظارات والدین از کودک در این نوع خانواده ها بالا و غیرواقع بینانه است و او نمی تواند این انتظارات را برآورده کند، در نتیجه مضطرب می شود و این اضطراب درکودکان، قدرت تمرکز و توجه را از کودک خواهد گرفت.

---

راهکارهای درمان عدم توجه کودکان:

تمرکز یعنی توانایی توجه روی موضوعی مشخص و به حداقل رساندن عوامل حواس پرتی. عواملی چون علاقه و انگیزه، شیوه دریافت اطلاعات و داشتن هدف و الگویی مناسب بر داشتن تمرکز و دقت تاثیرگذارند؛ لذا برای درمان این اختلال می بایست این عوامل را تقویت کرد. اگرچه عملی کردن راهکار های موثر در کودکان، زمان بر بوده  و صبر و حوصله بیشتری می طلبد؛ اما گام نخست در افزایش تمرکز کودکان و درمان اختلال توجه، آموزش و رفتاردرمانی است و نتیجه گرفتن از آن، با نظارت مستقیم و پیگیری های منظم والدین و مربیان ممکن خواهد بود. چند نمونه از راهکار های موثر در این موضوع در این قسمت از مقاله بیان شده است.

• با کودک بازی کنید!

ازآنجایی‌که کودکان ذاتا کنجکاو و با انرژی هستند، بهتر است راهکار های لازم را در قالب بازی برایش فراهم کنیم. کودکان در هنگام بازی‌، مطالب زیادی را یاد می‌گیرند؛ لذا بازی هایی که انجام می دهند اهمیت زیادی دارند. برای افزایش تمرکز کودکان باید آن ها را مجبور به بازی هایی کرد که در آن ها فعالیت های ذهنی کودک بالاست. بازی های فکری مانند جورچین، پازل، فلش کارت، بازی با اعداد و کلمات، مجسمه سازی و… به افزایش دقت و توجه کودک کمک زیادی کرده و منجر به تقویت چرخه‌های تفکر در ذهن می شوند و در نتیجه به مرور، عملکرد ذهن بهبود می‌یابد. در طول بازی از کودک بخواهید فقط در یک‌جا و بدون تکان‌خوردن بنشیند. با تکرارکردن این کلمه، ذهن کودک به ارتباط فیزیکی همزمان عادت می‌کند و کم‌کم این ارتباط بین ذهن و بدن، تمرکز کودک را بالا می‌برد.

بدیهی است که کودک نخواهد توانست تمام این تمرینات را به تنهایی انجام دهد. لذا برای اینکه کودک از این تمرینات بیشترین بهره را ببرد، لازم است خود شما به عنوان یک راهنما همواره در کنار او حضور داشته باشید و در صورت لزوم به او کمک کنید. این تمرینات نه تنها به تقویت قوای ذهنی کودک کمک می‌کند، بلکه باعث بهبود روابط او با شما نیز می‌شود.

• کارهای بزرگ را تقسیم کنید!

در خواست فعالیت های بزرگ از کودک کم توجه، سخت و البته زمان بر خواهد بود. بنابراین توصیه می شود یک کار بزرگ را به کارهای کوچک تر تقسیم کنید و در بازه های زمانی مختلف از او بخواهید تا کودک بعد از به اتمام رساندن هر کار کوچکی احساس موفقیت کند و انگیزه انجام کارهای بعدی را بیابد. به عنوان مثال شاید مرتب کردن اتاق برای کودک سخت باشد بنابراین از انجام آن طفره رفته و سرپیچی خواهد کرد، در این حالت شما از او بخواهید که امروز به مرتب کردن قفسه پایین کمد بپردازد و قسمت های بعدی را در روز های بعد انجام دهد.

• جایزه بدهید!

تشویق کردن کودک در انجام فعالیت ها، در حفظ تمرکز کودک بسیار موثر بوده وشما را نیز به نتیجه مطلوب خواهد رساند. جایزه می تواند یک خوراکی، یا هر چیزمورد علاقه کودک باشد. حتی می توانید به عنوان پاداش کمی کودک را به حال خود واگذارید! به او بگویید پس از انجام فعالیت های در خواستی شما، اجازه دارد تا کاری را که به آن علاقه دارد انجام دهد. بدون شک در این حالت، کودک کاری را که از او خواسته اید را با شور و شوق بیشتری انجام خواهد داد.

• برنامه ریزی کنید!

برای انجام کارهای روزانه فرزند خود زمان تعیین کنید و مدام به او یادآوری کنید و بسته به روحیات کودک خود این زمان بندی را انعطاف پذیرتر یا مستبدانه تر بچینید. این مهم است که کودک ما برنامه ریزی داشته باشد و بتواند زمان انجام کارهای خود را مدیریت کند. عمل کردن به این موضوع به نظارت و کنترل مستقیم شما نیاز دارد. با این کار ذهن کودک آماده می شود و طوری برنامه ریزی می کند که چه کاری را در چه زمانی انجام دهد و به تبع آن تمرکز کودک افزایش خواهد یافت.

• تغذیه مناسب داشته باشید.

همان طور که در قسمت فوق ذکر شده، ارتباط بین تغذیه و توجه کودک به صورت تجربی اثبات شده است و خوردن غذای سالم رابطه مستقیمی با تمرکز کودک دارد. بنا براین لازم است پروتئین وسبزیجات را به طور جدی در رژیم غذایی خود وارد کنید. غذاهای حاوی پروتئین مانند بادام، تخم مرغ و گوشت بدون چربی، آگاهی و تمرکز کودک را افزایش می دهد و مصرف میوه و سبزیجات به خاطر خاصیت آنتی اکسیدانی که دارند موجب تقویت قدرت مغز و افزایش درک شناختی می شوند. همچنین لازم است که مصرف شیرینی جات و نوشیدنی های انرژی زا و حاوی کافئین را به حداقل برسانید.

• فضای آرامی را برای کودک آماده کنید.

وقتی سخن از محیطی آرام به میان می آید، مقصود هر محیطی است که او به آن علاقه دارد. بعضی از کودکان به محیط های آرام بخش و ساکت پاسخ می دهند، اما ممکن است کودکی دیگر با توجه به محیطی که در آن رشد کرده علاقه مند محیط های دارای فشارهای شدید و شلوغ باشد؛ در یافتن اینکه کودک شما چه محیطی را ترجیح می دهد به عهده شما خواهد بود. به عنوان مثال قرار دادن ابزارآلات موسیقی ملایم، نورپردازی کم، قرار دادن یک گیاه و حتی یک تنگ ماهی در محیط تاثیر به سزایی خواهد داشت و نیز لازم است دستگاه های الکترونیکی مانند گوشی هوشمند، تبلت، آی پد و وسایلی از این قبیل را حدالامکان از دسترس کودک دور کنید.

همچنین سعی کنید وسایل مورد نیاز کودک را در نزدیک او قرار دهید. به عنوان مثال وقتی از او خواسته اید تا تکالیف مدرسه خود را انجام دهدف کتاب ها، دفتر ها، مداد ها و.. کلیه وسایل مربوطه را در اختیار او قرار دهید. وجود این وسایل پیرامون او، کار محول شده را برایش یاد آوری می کند و نیز در می یابد که کار باقی مانده را در چه مدت انجام داده و زمان خود را مدیریت می کند.

• موجبات خواب را فراهم کنید!

تاثیر خواب نیمروز بر هیچ فردی پوشیده نیست. خواب کوتاه چند دقیقه ای برای افزایش تمرکزکودک و حتی فرد بزرگسال عالی است. بنابراین خواب نیمروز در ساعتی از روز که قبلا مقرر کرده اید می تواند اثر مثبتی در جهت تقویت تمرکز کودک در انجام فعالیت های روزانه اش باشد. پس موجبات خواب فرزندتان را فراهم کنید.

• نقطه عطف یادگیری کودک را بیابید.

هر کودکی منحصرا روش یادگیری متفاوتی دارد. زوش های یادگیری کودکان به ۳ قسم تقسیم می شود:  دیداری، شنیداری و حرکتی.

دیداری: کودکان دیداری اطلاعاتی را که می بینند، بهتر درک می کنند. کودکان این دسته هنگام دریافت اطلاعات، برای درک بهتر و افزایش تمرکز خود آن ها را می نویسند. چه بسا کودکانی را می بینیم که هنگام مطالعه درس یا انجام هر فعالیت دیگری که نیاز به تمرکز دارد، مشغول خط خطی کردن کاغذ یا گوشه ای از کتاب و دفتر خود هستند و می پنداریم که حواس او پرت شده است. اما در حقیقت او مشغول یادگیری و تمرکز به شیوه خود است.

شما نیز با انجام چند تست ساده روان شناسانه پی به این خواهید برد که نقطه قوت یادگیری کودک شما چیست. اگر کودک شما نیز دیداری است می توانید برای افزایش قدرت یادگیری و تمرکز، برای او فلش کارت درست کنید و یا از او بخواهید تا مطالب را نقاشی کند.

شنیداری: کودکان شنیداری اطلاعاتی را بهتر درک می کنند، که آن ها را می شنوند. کودکان این دسته کودکانی هستند که برای یادگیری بهتر لازم است مطالب درسی را بلند بلند تکرارکنند.

اگر کودک شما شنیداری است کتاب های صوتی برای فرزند شماگزینه بهتری از کتاب های مصور است. همچنین گوش دادن به موسیقی در حین یادگیری نه تنها موجب اخلال تمرکز آن ها نمی شود بلکه امکان فراگیری هر چه بهتر مطالب را مهیا می کند.

حرکتی: کودکانی که یادگیری حرکتی دارند، باید مطالبی که می‌خوانند را لمس کنند تا آن را بهتر بفهمند و درک کنند. برای این کودکان، یادگیری با برنامه‌های عملی می توانند کارآمد تر از خواندن و نوشتن واقع شود. کودکان این دسته مطالبی را به خوبی فرا می گیرند که به طور عملی آن ها را لمس کرده و تحلیل کرده باشند.

اگر فرزند شما یادگیری از این قسم دارد می بایست جهت افزایش توجه و یادگیری او را در اردوهای آموزشی شرکت دهید.  

• تصورات ذهنی مثبت ایجاد کنید.

به کار گیری تکنیک های تن آرامی برای افزایش قدرت تمرکز در کودکان نتایج مطلوبی ارائه می دهد. برای مثال از کودک خود بخواهید برای دقایقی بدون حرکت و در حالت سکون در یک جا نشسته و چشمان خود را ببندد؛ و لحظه ای را تصور کند که شما از او می خواهید. در همان حال هرجزئیاتی که به ذهنتان خطور می کند را از او بپرسید و بخواهید که تمام آن ها را شرح دهد. انجام این امر، موجب می شود تا کودک به مدت طولانی و بدون حواس پرتی به یک موضوع فکر کند و تمرکز خود را حول آن موضوع افزایش دهد. این عمل را روزانه تکرار کنید.

مهارت تمرکز نیز مانند هر مهارت دیگری قابل بهبودی است. معمولا کودکان دارای اختلال توجه با افزایش سن بهتر می شوند. هرچند بهبودی قبل از ۱۲ سالگی بعید است، ولی بین سنین ۱۲ تا ۲۰ سالگی اکثریت موارد مبتلا به این اختلال بهبود می یابند. در ۱۵ تا ۲۰ درصد مبتلایان، علائم تا بزرگسالی باقی می ماند. افراد مبتلا به این اختلال در بزرگسالی علائم مربوط به پرتحرکی را ندارند اما زودبرانگیختگی و عصبانیت شدید داشته و اختلال توجه و تمرکز نشان می دهند. به طور کلی وقتی فشار اضطراب بر فرد زیاد می شود او در تمرکز کردن دچار مشکل می شود واین موضوع به سن بستگی زیادی ندارد. درمان این اختلال در بزرگسالی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

یکی از بیماری‌هایی که می‌تواند به دنبال عدم تمرکز برای فرد به وجود بیاید، افسردگی است. اضطراب و افسردگی هم سبب تنبل شدن ذهن و در حقیقت باعث بی‌اهمیت شدن موضوعات در ذهن می‌شوند. از جنبه علمی نیز درافسردگی دقیقا قسمتی از مغز تخریب می‌شود که وظیفه تفکر دقیق و سریع یا تمرکز را دارد. از این رو می توان گفت که عدم تمرکز و افسردگی در ارتباط مستقیم با یکدیگر هستند بنابراین اگر فردی حس می‌کند که افسردگی و عدم تمرکز بر او غالب شده، باید حتما به پزشک مراجعه کند و مراحل درمانی را در پیش گیرد.

مرکز مشاوره خانواده رایکو، با دارا بودن کادر مجرب روانشناسان و مشاوران در تمامی زمینه های روانشناسی از جمله “مشاوره کودک” در اختیار شما قرار گرفته است تا بتوانید با دریافت مشاوره تلفنی، در هزینه و زمان خود صرفه جویی کرده، مشکلات خود را مطرح و برطرف نمایید.

سوالات خود را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید…