تروما چیست؟ | معرفی انواع بیماری تروما + روش های درمان

برای اکثر افراد پیش آمده که وقایع ناگواری را در طول زندگی تجربه کرده باشند و ممکن است بگوییم که رخداد این وقایع در طول زندگی هر فردی ممکن است. شدت این وقایع قاعدتاً متفاوت خواهند بود و بعد از آن ها معمولا راحت تر می توان با این دست از اتفاقات کنار آمد. با این حال برخی از وقایع چنان سنگین بوده اند که تا مدت ها از خاطر انسان فراموش نشده اند. در صورتی که ظاهراً از خاطر ما فراموش هم بشوند، با این حال آثار روانی آن به صورت یک زخم عمیق در روح و روان آدمی باقی می ماند. این زخم یا اثر منفی در علم روانشناسی با نام تروما شناخته می شود‌. اگر بخواهیم یک معادل فارسی برای تروما در نظر بگیریم، واژه روان زخم معادل خوبی است.

آسیب روانی پس از تجربه یک حادثه تروماتیک می‌توانند به حدی شدید باشد که در عملکرد طبیعی روزانه و همچنین زندگی آینده فرد تاثیر نامطلوب بگذارد. مواجهه فرد با چنین شرایطی، نیاز به مداخله سریع مشاوره روانشناسی در جهت کنترل علائم و اثرات تروما ایجاب میکند.

در این مقاله از سری مقالات آموزشی مرکز مشاوره رایکو  قصد داریم شما را با تروما، علائم، علل بروز، انواع و نحوه درمان آن آشنا کنیم. در این صورت اگر قصد آشنایی بیشتر با این بیماری دارید، پیشنهاد می کنیم در مطالعه ادامه این مقاله با ما همراه شوید.

تروما چیست؟

اگر بخواهیم یک تعریف علمی برای تروما بیان کنیم، باید بگوییم که این بیماری یک پدیده روانشناختی برای پاسخ به اتفاقات و رویدادهای آزار دهنده برای فرد است که توانایی فرد را برای مدیریت اثرات این رویدادها تحت تاثیر قرار می دهد. در چنین شرایطی ناتوانی و درماندگی بر فرد غلبه نموده و توانایی تمرکز فرد برای انجام کارهای روزمره کاهش می یابد.

از نظر میزان شیوع جهانی تروما می توانیم بگوییم که تجربه این وقایع در جمعیت های مختلف در سرتاسر دنیا از هر سطحی که باشند، محتمل است. تحقیقات علمی که درباره همه گیر شناسی تجربه وقایع تروماتیک در بین افراد انجام شده است، بیانگر این موضوع می باشد که درصد جمعیتی که این شرایط را در طول زندگی خود تجربه کرده‌اند بسیار بالا و بیش از ۷۰ درصد در جوامع مختلف مطالعه شده بوده اما با این حال آمار اصلی مطمئناً بسیار بیشتر از این رقم ها است.

علت در این است که درصدی از افراد جامعه نیز از صحبت کردن درباره سابقه تجربه رخدادهای تروماتیک امتناع می ورزند. بدین ترتیب طبق تخمین ها بیش از ۹۰ درصد از افراد جامعه حداقل یک بار در طول زندگی خود، چنین وقایع ناگواری را تجربه کرده اند.

اگر بخواهیم درباره علل به وجود آورنده این حوادث نیز صحبت کنیم، باید بگوییم که هیچ تعریف مشخصی برای عامل به وجود آورنده علائم روان زخم وجود ندارد. به جای آن شدت و میزان واکنشی که هر فرد به این رخدادها نشان می دهد، بیانگر یک واقعه تروماتیک است. بدین صورت که ممکن است برخی از وقایع برای یک فرد بسیار ناراحت کننده و مخرب باشد، در حالیکه چنین رخدادهایی برای یک فرد دیگر در این حد آزاردهنده و ملال آور نیست.

علائم تروما

همانطور که پیشتر نیز اشاره نمودیم، به دلیل متفاوت بودن پاسخ افراد به یک واقعه تروماتیک، بر روی فرد می گذارد نیز متفاوت خواهد بود. این اثرات ممکن است در کوتاه مدت روی دهد و یا ممکن است که این اثرات بعد از چندین سال ظاهر شوند. این علائم می‌توانند عاطفی، فیزیکی و یا روانی باشند که پاسخی طبیعی به رویدادهای غیر طبیعی رخ داده برای فرد هستند. هدف از بروز این علائم می‌تواند در جهت کمک به ما برای سازگاری در برابر احساسات طاقت فرسای پس از یک حادثه باشد.

علائم تروما کم و بیش در همه افرادی که یک حادثه تروماتیک را تجربه می کنند، رخ می دهند. با این حال ممکن است بعضی از افراد پس از چند هفته بهبودی خود به خودی را تجربه کنند. طرف مقابل افرادی نیز حضور خواهند داشت که وضعیت علائم تب مزمن را تجربه کرده و در شرایطی می‌تواند تبدیل به اختلال استرس پس از سانحه PTSD بشود. به همین جهت بایستی بدانیم که کدام یک از علائم از اهمیت کمتر کدام یک از اهمیت بیشتری برخوردارند. در ادامه ابتدا علائمی را مشخص میکنیم که ممکن است در اکثر افراد بروز دهند. سپس علائم نگران کننده را نیز با شما در میان خواهیم گذاشت.

افکار و خاطرات رنج آور

پس از تجربه یک رویداد آسیب زا تا مدتی طولانی برخی از افکار و خاطرات ناراحت کننده از آن رویداد در ذهن فرد مرور بشود. به خصوص اینکه اگر مجبور باشید به دفعات زیاد و به مدت طولانی در شرایطی که آن رخداد روی داده باشد، قرار بگیرید.

وجود احساس ناامنی مداوم

افراد ممکن است پس از تجربه یک رویداد آسیب زا به طرز بالقوه ای احساساتی مبنی بر ناامنی را تجربه نمایند. در چنین شرایطی افراد ممکن است تصور کنند که جهان دیگر جای امنی برای زندگی نیست. همچنین این افراد از حضور در محیط هایی که قبلاً در آن ها احساس امنیت کامل می کردند، هیچ حسی از آرامشی را تجربه نخواهند کرد. این احساس ناامنی معمولا زمانی رخ می دهد که فرد دوباره در شرایط آن رویداد مخرب قرار بگیرد، و علائم آن به طرز چشمگیری شدت می یابد.

افزایش هوشیاری فرد

فردی که یک حادثه تروماتیک را در گذشته تجربه کرده باشد، به مرور زمان جهت پیشگیری از رخداد مجدد آن حادثه هوشیارتر خواهد شد. آن فرد همواره حواسش خواهد بود به خود و یا اطرافیانش در موقعیتی قرار نگیرد که آن حادثه و یا موارد مشابه آن را دیگر تجربه نکنند.

افزایش برانگیختگی و تحریک پذیری

همانطور که پیشتر نیز اشاره نمودیم اگر فردی یک حادثه ناگوار را تجربه کرده باشد، تمام تلاش خود را می کند تا مجدد در آن شرایط قرار نگیرد. با این حال ممکن است در برخی موارد در این کار موفق نباشد و شرایط آن طور که در تمایل او است پیش نرود. در چنین شرایطی ممکن است فرد برانگیخته شده و یک عصبانیت شدید را از خود نشان دهد. البته نباید به این افراد خرده بگیریم زیرا این پاسخ طبیعی و فیزیولوژیک این فرد در برابر این شرایط خواهد بود و چون قبلاً آن را تجربه کرده است، بیشتر از یک فرد عادی از وقوع مجدد آن هراس دارد.

پاسخ “عادی” به تروما در مقابل PTSD

موارد بالا مربوط به پاسخ عادی و طبیعی افراد در برابر یک حادثه تروما هستند. اگرچه این علائم نیز می توانند ناراحت کننده باشند، با این حال بروز چنین علائمی نشان دهنده ابتلا به ptsd نیست. یک شرط اساسی برای تشخیص ابتلای افراد به ptsd این است که حداقل ۳۰ روز باید از آن رویداد آسیب زا گذشته باشد. با این حال علائمی نیز وجود دارند که اگر آن ها را در فردی مشاهده کردید، نشان دهنده این است که این افراد در معرض خطر ابتلا به ptsd هستند. از جمله این علائم می توان به موارد زیر اشاره نمود:

از دست دادن انگیزه و علاقه

یکی از علائم هشدار دهنده برای وجود خطر ابتلا به ptsd از دست دادن انگیزه در زندگی و انجام فعالیت‌هایی است که قبلا از انجام دادن آن ها لذت می بردید. در چنین شرایطی هم ممکن است حتی دیگر تمایلی به انجام مجدد آن فعالیت نداشته باشید.

احساس جدا شدن از نزدیکان

افرادی که دوره پس از یک واقعه تروماتیک را تجربه کرده باشند، ممکن است پس از مدتی احساس کند که دیگر اطرافیان به وی توجه نمی کنند. در چنین شرایطی ممکن است فرد در معرض خطر ابتلا به افسردگی نیز باشد. این احساس در ادامه می تواند باعث شود که خود فرد از محیط اطراف بیشتر فاصله بگیرد که می تواند شرایط را بدتر کند.

اجتناب

پس از تجربه یک رویداد آسیب زا، تمایل به اجتناب از فعالیت ها، موقعیت ها و یا حضور در کنار افرادی خاص به طرز چشمگیری افزایش می یابد. شاید تصور شود که به دلیل عوارض تجربه آسیب زا، این امر اندکی اجتناب طبیعی نیز باشد. با این حال بایستی این را بدانید که اجتناب همواره یک روند افزایشی را طی کرده و فرد به مرور زمان خود را از بسیاری از فعالیت های روزانه جدا خواهد کرد. در این شرایط احتمال بروز علائم استرس پس از سانحه یا ptsd شدت می یابد.

رفتار های جبرانی ناسالم

زمانی که فرد اجتناب از فعالیت ها، محیط و اشخاص را پیشی می گیرد، به مرور زمان ممکن است به دنبال راهکار های جبرانی مختلف برود. این راهکارها در شرایطی می‌ توانند بسیار ناسالم بوده و شرایط فرد را بدتر نیز نمایند. از جمله این رفتارهای مقابله ای ناسالم می توان اعتیاد به مواد مخدر و نوشیدنی های الکلی را اشاره نمود. این راهکارهای مقابله ای می توانند در کوتاه مدت باعث کاهش علائم رنج آور تروما شوند، با این حال در دراز مدت خود باعث بروز مشکلات شدیدتری خواهند شد که نیاز به برنامه های مشاوره ترک اعتیاد لازم خواهد بود.

---

انواع تروما

در محافل علمی انواع مختلف تروما به دو صورت (T بزرگ) و (t کوچک) شناخته می شوند. بر طبق این تقسیم بندی این حوادث بر حسب شدت وقوعشان و همچنین میزان اثراتی که به بار می آورند، شناسایی می شوند. مدل T  مربوط به حوادثی است که شدت بسیار بالایی دارند مانند شرایط جنگی، حوادث غیر مترقبه مانند سیل و زلزله های شدید. این موارد می‌ توانند به سرعت فرد را دچار پریشانی نموده و اثرات یک حادثه ترومایی را در فرد ایجاد کنند.

مدل t مربوط به حوادثی هستند که به نسبت کوچکتر و با عواقب کمتر بوده و توانایی فرد برای مقابله در برابر آن ها بیشتر است. البته این گونه هم نمی توان گفت که اینگونه از حوادث همواره اثرات کمی دارند. در برخی شرایط که میزان مواجهه فرد با این رخدادها افزایش می‌یابد، ممکن است به همان اندازه مدل T برای یک فرد زیان بار باشد. بدین ترتیب آنچه اهمیت دارد، این است که تروما در هر سطحی که باشد ممکن است برای یک فرد اثرات و عواقب زیانباری را به دنبال داشته باشد. به همین دلیل نباید هیچ حادثه ترومایی را نادیده گرفته و باعث شویم که این بی توجهی ما باعث شود تا اوضاع برای آن فرد وخیم تر شود.

در محافل علمی، تروما به طور کلی به چهار دسته مختلف تقسیم بندی می شود. هر یک از این مدل ها، ویژگی و خصوصیات خاص خودشان را دارند و نباید نادیده گرفته بشوند. این چهار مدل به شرح ذیل هستند:

ترومای حاد

زمانی که یک تروما، حاد گزارش شود، فرد مبتلا به آن به یک پریشانی شدید پس از یک واقعه بسیار تلخ مواجه می شود. اثرات این مدل معمولاً کوتاه مدت است و پس از مدتی با انجام مراقبت های حمایتی، رفع می‌ شوند که از جمله آن ها می توان به تصادفات شدید رانندگی، تعارضات فیزیکی و یا جنسی و یا مرگ ناگهانی یکی از عزیزان اشاره نمود.

ترومای مزمن

واژه مزمن به طولانی بودن عوارض پس از یک حادثه ناگوار اشاره دارد. شرایطی که رویدادهای آزاردهنده به صورت طولانی مدت و یا با تکرار فراوان رخ بدهند، باعث به وجود آمدن ترومای مزمن می شوند. مثال بارز این حالت در خشونت‌ های مداوم خانگی است که فرد در آن به طور مکرر تحت خشونت یکی از بستگان نزدیک قرار می گیرد.

ترومای پیچیده

این مدل می تواند ناشی از تجربه مکرر رویدادهای آسیب زا باشد که فرد به گونه‌ای امکان فرار از آن را ندارد. این مدل که بیشتر در سنین کودکی و نوجوانی رخ می دهند، قادرند تا بر بسیاری از جنبه های رشدی این افراد تاثیر منفی گذاشته و در شکل گیری احساس و عاطفه در این افراد اختلال ایجاد کند. چنین افرادی در آینده مدل های پیچیده ای از تروما را تجربه خواهند کرد.

ترومای ثانویه یا جانشین

در این مدل از تروما فرد خود آن شرایط را به طور مستقیم تجربه نکرده است اما با این حال در تماس نزدیک با افرادی بوده اند که این شرایط را در گذشته تجربه کرده‌ اند. به عنوان مثال این شرایط برای افرادی که در تیم های امدادی یا فوریت پزشکی و همچنین مجریان قانون رخ می دهد. این افراد به مرور زمان ممکن است به دلیل مشاهده صحنه های دلخراش مختلف دچار تحلیل روحی و روانی شده و بر حسب تعریف ترومای ثانویه راه تجربه می نمایند.

درمان تروما

مقابله با عوارض یک حادثه ترومایی ما را به سمت استفاده از روش های مختلف درمانی برای کاهش علائم سوق می دهد. روش های مختلفی تاکنون برای درمان تروما معرفی شده و همچنین روش های جدیدتری نیز در حال معرفی و ارائه هستند. اینجا می خواهیم به چند روش درمانی ثابت شده اشاره نماییم:

روان درمانی

روان درمانی یک روش ثابت شده برای درمان عوارض یک رویداد تروماتیک است. این روش به شما کمک میکند تا بفهمید که آن خاطرات ناگوار چگونه بر زندگی شما تاثیر گذاشته اند. در ادامه به شما کمک می شود تا با کنار آمدن با این رویدادها، برای بهبود وضعیت زندگی خود تلاش نماییم.

درمان دارویی

روش درمانی دیگری که کاربرد بسیاری در درمان تروما دارد، درمان دارویی است. به کمک این روش روانپزشک با توجه به سابقه پزشکی و روانی فرد و همچنین شدت علائم، از داروها برای کاهش علائم و درمان تروما استفاده می کند. ممکن است یکی از گزینه‌های درمانی، داروهای ضد افسردگی باشند. در گروه دیگر از داروهای ضد اضطراب نیز مفید گزارش شده است.

درمان شناختی تروما

به کمک این روش که عمدتاً برای کودکان و نوجوانان استفاده میشود، به آن ها کمک میکنیم تا باورهای نادرست را ایستاده و الگوهای رفتاری ناسالم را اصلاح کنند.

حساسیت زدایی با مواجهه طولانی مدت

در این روش درمانی، فرد با حضور طولانی مدت در محیطی که یک حادثه ترومایی برایش رخ داده است، در حضور افراد دیگر قرار می گیرد. در چنین شرایطی کمک می‌ شود تا فرد بتواند بر اضطراب خود غلبه کرده و به خود اطمینان بدهد که دیگران شرایط اتفاق نمی افتد و در امان است.

---

خود مراقبتی تروما

در کنار روش های درمانی که برای درمان تروما در بالا معرفی کردیم، کمکی گرفتن از فعالیت های خود مراقبتی نیز می توانند بسیار کمک کننده باشند. در ادامه به معرفی چندین تکنیک خود مراقبتی برای کاهش اثرات و علائم یک رویداد ناگوار می پردازیم.

راهکار اول: افزایش سطح تحرکات بدنی

به دلیل این که مواجهه با تروما باعث می شود تعادل طبیعی بدن شما برهم بخورد، ورزش و فعالیت های بدنی می توانند در بازگشت به شرایط طبیعی کمک کنند. این که ورزش باعث مصرف آدرنالین و آزادسازی اندورفین می شود، می‌ تواند باعث ترمیم سیستم عصبی شما شده و علائم بیماری را کاهش دهد. انجام حداقل ۳۰ دقیقه ورزش های ریتمیک شکل بدن شما را درگیر کنند، توصیه میگردد.

راهکار دوم: دوری از انزوا

پس از مواجهه با یک شرایط ناگوار ممکن است انزوا و دوری از اطرافیان را به حضور در کنار آن ها ترجیح دهید اما باید بدانید که می‌ تواند اوضاع را برای شما بدتر کند. به همین دلیل توصیه می‌ شود تا روابط سالم با دیگران را حفظ نموده و از تنهایی دوری کنید. در این مکالمه ها لازم نیست که در مورد آسیب رخ داده صحبت کنید، چرا که می تواند شرایط را برای فرد بدتر کند. به جای آن توصیه می‌شود تا در مورد مسائل مختلف با دیگران به مباحثه و مکالمه بپردازید.

اگر در چنین شرایطی احساس کردید که صحبت کردن با یک فرد دیگر برایتان مشکل است، توصیه می‌ شود تا قبل از شروع زمان مکالمه با پیاده روی و یا سایر ورزش‌ ها، انرژی و هوشیاری خود را افزایش داده و با آمادگی بیشتری به آن فعالیت اجتماعی بروید.

راهکار سوم: حفظ سلامت جسمی

برای کاهش اثرات و عوارض تروما داشتن بدنی سالم بسیار ضروری است. از همین رو پیشنهاد می کنیم که برنامه خواب شما منظم و به میزان کافی باشد. همچنین از مصرف مواد مخدر و نوشیدنی های الکلی به شدت پرهیز نمایید زیرا می تواند علائم را بدتر نموده و احساس افسردگی و اضطراب و همچنین تمایل به اجتناب از جامعه را افزایش دهند. داشتن یک رژیم غذایی کامل و متعادل توصیه دیگری است که برای کاهش عوارض و فشارهای ناشی از یک سانحه توصیه می شود.

---

چه زمانی باید به دنبال کمک بود؟

اگر تکنیک ها و روش هایی که برای بهبود علائم تروما موثر واقع نشده و این علائم به صورت طولانی مدت ادامه پیدا کردند، توصیه می‌ شود تا از کمک یک مرکز مشاوره روانپزشکی بهره ببرید. روانشناسان و متخصصین سلامت روان می توانند شما را در علائم تروما و رهایی از این بیماری یاری برسانند.