وسواس فکری و عملی (OCD) چیست ؟ علائم و درمان آن

آیا تا به حال کسانی را دیده اید که وقتی قصد خارج شدن از خانه را دارند چندین بار به داخل خانه برگشته و شیرهای آب و گاز را کنترل می کنند تا مطمئن شوند که همه را بسته اند ، یا افرادی که برای اطمینان از تمیزی دستان خود چندین بار آن ها را می شویند. این ها علائم نوعی اختلال است که به آن وسواس فکری عملی یا وسواس اجباری گفته می‌شود.

اختلال روانی چیست؟

وجود یک اختلال یا بی نظمی در فرد موجب پریشانی یا ناتوانی او می شود. اختلال روانی واکنشی نیست که ویژه فرهنگ خاصی باشد. افرادی که دچار اختلالات روانی می شوند افراد جامعه ستیزی نیستند. این افراد دچار پریشانی شخصی می شوند.

ویژگی های اختلال روانی

پریشانی شخصی

اگر رفتاری در فرد ایجاد ناراحتی ، پریشانی ، درد و رنج فراوان کند ، به آن رفتار نابهنجار می گویند. البته لزوماً همه ی اختلال ها توام با پریشانی نیستند ، مانند افراد جامعه ستیزی که بدون هیچ احساس گناه یا پشیمانی قانون را زیر پا می گذارند.

ناتوانی

ناتوانی در بعضی از جنبه های زندگی مانند روابط شخصی ، می تواند نوعی شاخص رفتار نابهنجار باشد. مثل مشاجرات بین زوجین یا عمل کرد های ضعیف شغلی.

همه ی ویژگی هایی که باعث ناتوانی می شوند ، اختلال به حساب نمی آیند مانند ناتوانی یک شخص نابینا که علاقه به نقاشی کشیدن دارد.

نقض هنجارهای اجتماعی

هنجارهای اجتماعی در حیطه ی رفتاری ، شامل نگرش هایی می شود که افراد برای قضاوت در مورد ، درستی ، نادرستی ، موجه یا غیر موجه بودن ، قابل قبول بودن یا نبودن و خوب و بد بودن یک رفتار از آن ها استفاده می کنند.

رفتارهای تکراری فرد مبتلا به وسواس فکری عملی و یا مکالمه ی بیمار روانی با صداهای خیالی در بیماران اسکیزوفرنی ، از آن دسته رفتارهایی هستند که هنجار های اجتماعی را نقض می کنند.

اختلال وسواس فکری عملی چیست؟

نوعی اختلال مزمن است که فرد مبتلا دچار افکار و رفتارهای تکراری می شود به حدی که در زندگی و امور روزمره ی او ایجاد مزاحمت می کند . آن ها با تکرار کارهایشان قصد دارند اضطراب خود را کنترل کرده و به آرامش برسند ، ولی این آرامش گذرا و مقطعی است و بعد از سپری شدن زمان کوتاهی همان افکار مزاحم دوباره برمی گردند.

وسواس فکری عملی رفتارهای تکرار شونده و یا اعمال روانی است که فرد احساس می کند مجبور به انجام آن ها می باشد. که در نهایت منجر به بلاتکلیفی و ناتوانی در تصمیم گیری برای شخص بیمار می شود. دو سوم افرادی که مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی هستند نشانه های اختلال افسردگی را نیز دارا می باشند.

 وسواس های فکری

شامل افکار ، تصورات مکرر ، مزاحم و ناخواسته است که مدت ها تداوم دارند و مهار شدنی نیستند و از نظر خود فرد هم غیر عقلانی به حساب می آیند. او تلاش می کند این افکار مزاحم را نادیده بگیرد و یا خنثی کند.

وسواس های عملی

شامل رفتار تکراری و یا اعمال ذهنی که فرد مبتلا خود را ملزم به انجام آن ها می داند تا از این طریق بتواند از احساس پریشانی یا وقوع یک اتفاق بد جلوگیری کند.

عوامل موثر در بروز OCD

بهتر است بدانید که فاکتورهای زیادی در به وجود آمدن اختلال وسواس فکری عملی تاثیر گذار هستند ، مثلاً وجود فردی در خانواده که به این اختلال دچار است ریسک ابتلا به این اختلال را برای دیگر اعضای خانواده افزایش می دهد. نمی‌توان گفت که اختلال وسواس فکری عملی به طور جدی به کودکی شخص ارتباط دارد ولی مورد سوء استفاده جنسی و فیزیکی قرار گرفتن در کودکی و سایر حوادث ناگوار با پیشرفت این اختلال ارتباط مستقیم دارد.

نشانه های شایع افراد مبتلا به OCD

ترس از آلودگی ، رفتار پرخاشگرانه ، مشکلات بدنی ، مشکلات نظم و ترتیب و تقارن. نشانه های اختلال وسواس فکری عملی در همه ی فرهنگ ها یکسان است.

بعضی رفتار و افکار رایج وسواسی ها

بررسی کردن مداوم کارهای انجام شده ، مثل چک کردن مکرر خانه برای اطمینان از بسته بودن شیر های گاز و آب و قفل بودن درها.

مرتب کردن وسایل و تمیز کاری هایی که با کلی تشریفات صورت می‌گیرد. آن ها به شدت اهل نظافت و تمیزکاری هستند ، می توان گفت نوعی تمیزی بیمارگونه دارند که موجب می شود مثلا دست هایشان را هفت بار در یک نوبت با مواد شوینده شستشو دهند.

این دسته از افراد بسیار مسئولیت پذیر هستند و اگر کاری به آنها محول شود به نحو احسن آن را انجام می دهند. افراد مبتلا به وسواس همیشه در پی تایید دیگران هستند و برای کم کردن اضطراب خود بارها و بارها نظر خانواده و اطرافیان خود را می پرسند. مثلاً پرسش درباره ی تمیزی لباس یا خانه.

افکار منفی در مورد مسائل جنسی

افکار منفی و مزاحمی در مورد رفتار جنسی نادرست مدام ذهن آن ها را درگیر می‌کند. فرد بیمار گاهی تصور می کند که در حال لمس کردن دوستش می باشد یا کودکی را مورد تجاوز قرار داده است. یا این افکار به سراغش می آید که آیا من همجنس گرا هستم؟

سن ابتلا به اختلال وسواس فکری عملی

این اختلال در هر سنی ممکن است به سراغ فرد بیاید . ولی اغلب قبل از ده سالگی و یا در پایان نوجوانی و گاهی نیز در اوایل بزرگسالی اتفاق می افتد.

حدود یک درصد از بزرگسالان هرساله به OCD مبتلا می شوند و تقریبا دو درصد افراد نیز در طول عمر خود به این اختلال دچار می‌شوند.

رابطه ی وسواس فکری عملی وجنسیت

میتوان گفت که اختلال وسواس فکری عملی وابسته به جنس نیست ولی در خانم ها کمی نسبت به آقایان شایع تر است. نسبت ابتلاء به این اختلال در بین زنان یک و نیم به یک در مردان است.

وسواس فکری عملی و وراثت

می توان گفت شانس ابتلا به این اختلال از طریق وراثت چیزی حدود سی تا پنجاه درصد می باشد. عوامل محیطی و رفتاری نیز در این میان سهم دارند.

فرمان توقف

اکثرا افراد در مواقعی که حس می کنند باید انجام کاری را متوقف کنند ، دست از آن کار می کشند مثل مرتب و تمیز کردن جایی یا فکر کردن راجب موضوعی خاص ، این نوعی احساس آگاهی ذهنی یا همان احساس یقین پیدا کردن است . بعضی روان شناسان معتقدند که افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی در مورد احساس یقین با کاستی مواجه هستند و نمی توانند به این حس دست پیدا کنند به همین دلیل هم در متوقف کردن رفتار ها و افکار خود دچار مشکل می شوند.

تصور افراد وسواسی نسبت به خود

افرادی که به اختلال وسواس فکری عملی دچار هستند با اینکه هیچ گونه مشکلی در حافظه شان ندارند ولی به حافظه ی خود اعتماد ندارند برای همین است که بارها یک عمل را تکرار می کنند. آن ها در قیاس با دیگران برای از بین بردن و سرکوب کردن وسواس هایشان بیشتر تلاش می کنند ، از این رو گاهی به وخیم تر شدن اوضاع می انجامد.

افرادی که به اختلال وسواس فکری عملی مبتلا هستند معتقدند که فکر کردن به یک رویداد احتمال وقوع آن را افزایش می دهد ، آن ها اعتقاد دارند که رفتارهای وسواس گونه شان مانع وقوع اتفاقات بد می شود و در اکثر مواقع برای خیلی از اتفاقات خود را مسئول می دانند. البته سرکوب کردن این افکار وسواسی اصلا کار راحتی نیست.

تاثیر وسواس بر زندگی

افرادی که به اختلالات وسواس فکری عملی مبتلا هستند به دلیل سخت گیر بودن زیاد نسبت به امور روزمره ی خود معمولا افرادی منزوی و گوشه گیرند ، زیرا اغلب آنها از رفتار وسواس گونه ی خود خجالت می کشند و ترجیح می دهند بیشتر در خانه باشند تا با کسی برخوردی نداشته باشند. افراد خانواده و نزدیکان آن ها را مقصر می دانند در صورتی که آن ها تقصیری در بروز این رفتار ندارند چون سرچشمه ی این اعمال شخصیت آن ها نیست بلکه دلیل اصلی آن بیماری است. زمانی که این افراد مورد سرزنش دیگران قرار می گیرند اضطرابشان تشدید می شود.

درمان وسواس ( خود درمانی) با چند راهکار

حفظ ارتباطات

هرگز از دیگران فرار نکنید. زندگی کردن در انزوا علائم وسواس را تشدید می‌کند . با نزدیکان خود درباره ی افکاری که شما را آزار می‌دهد صحبت کنید ، هم فکری دیگران به کاهش استرس شما کمک می کند.

یوگا و مدیتیشن را فراموش نکنید

استرس و اضطراب علائم وسواس را تشدید می‌کند ، استفاده ی منظم و مداوم از تکنیک های آرام سازی مانند یوگا و مراقبه های آگاهانه ، با کاهش دادن استرس ، در کنترل افکار و رفتارهای مزاحم به شما کمک می کند.

به وقت خواب و استراحت اهمیت بدهید

کم خوابی خودش به تنهایی یک عامل استرس زا است ، از این رو خواب ناکافی موجب ایجاد اضطراب شده و باعث تشدید رفتارهای وسواسی می شود. استراحت کردن و خواب به موقع و کافی در حفظ تعادل احساسات بسیار مؤثر است و عاملی مهم در از بین بردن اختلال اضطراب است.

از ترس هایتان فرار نکنید

اگر بخواهید همیشه از عوامل و موقعیت هایی که باعث تحریک افکار وسواسی تان می شوند فرار کنید ، ممکن است در ظاهر فکر کنید که راه درستی در پیش گرفته اید.

ولی باید بدانید هر چه از ترس هایتان دوری کنید مواجه شدن با آن ها سخت تر می شود. به جای این کار سعی کنید خود را در معرض مواجهه با محرک های OCD قرار دهید و تلاش کنید تا در برابر انجام آن ها مقاومت کنید و اگر احساس کردید مقاومت کردن از شما بر نمی آید پس زمان انجام این رفتارهای وسواسی را کاهش دهید. هر چقدر که در معرض این محرک ها قرار بگیرید اضطراب شما کاهش می یابد و رفته رفته کنترل افکارتان را در دست خواهید گرفت.

ورزش کردن را در برنامه ی روزانه ی خود بگنجانید

از جمله کارهایی که به صورت طبیعی استرس را کاهش می‌دهد ورزش کردن است. سعی کنید روزانه سی دقیقه تمرینات هوازی انجام دهید. به این ترتیب شما سیستم عصبی را تقویت کرده و با تمرکز بیشتر در مقابل افکار و رفتارهای وسواسی خواهید ایستاد.

راه های درمان وسواس فکری عملی

درمان های دارویی

معمولا اختلال وسواس فکری عملی به داروهای بازدارنده ی جذب مجدد سروتونین جواب می دهد ، ضد افسردگی ها از رایج ترین داروهای تجویزی برای درمان اختلال وسواس فکری عملی می باشند. که از این دسته داروها می توان کلومی پرامین را نام برد ، این دارو برای درمان بیماران جوان و بزرگسال به یک اندازه مفید است. البته دارو درمانی به تنهایی در درمان این اختلال موثر نیست و تنها راهی برای کنترل است ، زیرا با قطع دارو علائم دوباره برمی گردند.

رفتار درمانی

در واقع بهترین درمان وسواس فکری عملی ، درمانی است که شما را به سمت درمانگری خودتان هدایت کند. درمان های شناختی و رفتاری ابزاری در اختیار شما قرار می دهند که بتوانید علائم بیماری خود را کنترل کنید و پس از طی کردن مقداری از روند درمان ، درمانگر رفته رفته خودش را کنار می کشد و ادامه ی درمان را به خودتان واگذار می کند.

در این روش درمانی هدف مقابله ی شما با ترس هایتان است که چطور با آن ها روبرو شده و بر آن ها غلبه کنید. به این ترتیب شما می آموزید که چگونه در شرایط سخت به جای فرار کردن بایستید و مبارزه کنید. در صورت تمایل می توانید با مرکز مشاوره خانواده رایکو از سراسر ایران به صورت تلفنی در ارتباط باشید و برای درمان وسواس فکری عملی خود و یا عزیزانتان با مشاورین این مرکز در تماس باشید.

صبور باشید

طول درمان اختلال وسواس فکری عملی از فردی به فرد دیگر متفاوت است ، بسته به شدت و ضعف بیماری ، شرایط زندگی و…طول دوره ی درمان تغییر می کند . معمولاً اگر بیماری به مراحل حاد نرسیده باشد بین شش تا دوازده ماه به طول می انجامد. گاهی اوقات هم که بیمار حاضر به همکاری نمی شود و یا مشکلات دیگری باعث ایجاد مانع می شوند که در این صورت دوره ی درمان به زمان بیشتری نیاز خواهد داشت.

حرف آخر

به یاد داشته باشید که هیچ کس کامل نیست . سبک زندگی در میزان سلامتی هر کس از ارکان اصلی حیات است. اگر خواهان یک زندگی با کیفیت و در کنار آن سلامت ذهن و جسم خود هستید به رژیم غذایی ، وقت و کیفیت خواب و استراحت و فعالیت بدنی در حد نیاز اهمیت بدهید . نقش داشتن روابط اجتماعی و کار و اشتغال را نیز در حفظ سلامت تن و روان خود فراموش نکنید . دوست دار سلامت خود باشید .

 

سوالات خود را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید…